Hoewel er geen definitie bestaat voor de term ‘Amerikaanse toestanden’, lijkt deze term te verwijzen naar rechtszaken in de Verenigde Staten waarbij aan consumenten een groot geldbedrag wordt toegewezen, dat niet in verhouding lijkt te staan tot de daadwerkelijk geleden schade. Los van het feit dat het in dergelijke rechtszaken gaat om ‘punitive damages’, wat wij in Nederland niet kennen, zijn grote schadevergoedingen een uitvloeisel van de sterke rechtspositie van Amerikaanse consumenten. Deze sterke rechtspositie zien we bijvoorbeeld ook in de schadeafwikkeling van Volkswagen-autobezitters, die – gebruikmakend van hun sterke rechtspositie en de afdwingbare milieunormen – allemaal een geldbedrag ontvangen én hun auto door Volkswagen voor het aankoopbedrag kunnen laten terugkopen. Europese eigenaren van dezelfde auto’s krijgen vooralsnog geen compensatie omdat VW-rijders volgens het concern geen schade hebben geleden. Beleggers die in Frankfurt aandelen Volkswagen kochten, hebben nog lang geen uitzicht op compensatie voor hun Dieselgate-gerelateerde verliezen. De class action namens beleggers die Volkswagen ADR-aandelen kochten via de NYSE is inmiddels royaal geschikt.
De ongelijke behandeling van Amerikaanse en Europese consumenten en beleggers bij Volkswagen is geen incident: we zien dit ook bij Monsanto (Roundup, toegelaten in de EU, maar in de VS veroordeeld tot compensatie), de grote verschillen voor beleggers om verliezen als gevolg van fraude/misleiding te verhalen (95 procent van de global securities litigation recoveries komt uit de VS), en bijvoorbeeld de boetes/compensatie als gevolg van misbruik van Facebookdata. Binnen Europa zijn er ook weer verschillen in de rechtspositie van consumenten. Hierdoor worden vragen actueel zoals ‘Bevatten vissticks in Oost-Europa minder vis dan dezelfde (merk)producten in West-Europa?’ of ‘Zit er daar ook minder cacao in de chocopasta?’
De gemene deler van dit alles is dat Europese consumenten en beleggers in vergelijking met hun Amerikaanse evenknie minder goed in staat zijn om hun rechten via de rechter af te dwingen. De Europese Commissie heeft in december 2018 wel een voorstel gedaan om de mogelijkheden van een collectieve rechtsgang te vergroten. Het Commissievoorstel, waarover de komende maanden wordt onderhandeld door de lidstaten en het Europees Parlement, zet hierbij zwaar in op handhaving door autoriteiten. Uit ervaringsdata uit de Verenigde Staten blijkt dat private handhaving leidt tot veel hogere compensaties en aanpassingen van de governance/het productieproces dan handhaving door autoriteiten zoals de SEC, EPA, FTC enzovoort. Als we deze ervaringsdata toepassen op Europa, wordt de rechtspositie van Europese consumenten en beleggers niet veel sterker zolang de mogelijkheden voor private handhaving niet verbeteren. Europese multinationals lijken aldus redelijk succesvol in het buiten schot blijven wanneer ze schadetoebrengend handelen. Deze Europese toestanden lijken mij veel erger dan Amerikaanse toestanden …